بو گون نظامی گنجوی نین گونو دور.

بو گون نظامی گنجوی نین گونو دور.

همه تذکره نویسان نظامی را زاده و بزرگ شده و نشو و نما یافته شهر گنجه آذربایجان دانسته اند و وفاتش هم در این شهر اتفاق افتاده و آرامگاهش هم در این شهر است و حتی به جز یک بار آنهم به فاصله نه چندان دور از مسافرت نظامی به شهرهای دیگر در تاریخ و ادبیات یاد نشده است.

به احتمال زیاد یکی از دلایل انتخاب شهر گنجه آذربایجان برای زندگی، همزبان بودن اهالی گنجه با پدر نظامی بوده است.

از آنجائی که خود نظامی در دیوانش در اثر "هفت پیکر" و دیگر آثارش به تُرک بودن خود افتخار می کند، در ترک بودن وی و پدرش شکی باقی نمی ماند :

گفت: من تُرک نازنین اندام، از پدر تُرکتاز دارم نام.

گفتم:از همدمی و هم کیشی، نامها را بهم بود خویشی

تُرکتاز است نامت، این عجب است، تُرکتازی مرا همین لقب است.

خیز تا تُرک وار در تازیم، هندوان را در آتش اندازیم (2)

در این ابیات، در مصرع اول بیت اول "ترک" در معنای "زیبا روی" و در مصرع دوم "ترکتاز" در معنای شیردل و نترس و شجاع است، در بیت سوم نظامی می گوید :

اگر نام تو "ترکتاز" است، لقب من هم "ترکتازی" است که نظامی هم خود را ترک شجاع و نترس معرفی می کند و در بیت چهارم می گوید :

حالا که چنین شد (هم تو و هم من ترسی از کسی نداریم) بپا خیز تا باهم مثل ترکها (دانایان) بر هندوان (نادانان، تباهی ها، سیاهی ها، ناکامی ها) برتازیم و آنها را از بین ببریم .

حکیم نظامی در جای دیگر دیوانش و در موضوع ستایش سخن و حکمت و اندرز می گوید :

تُرکی‌ام را در این حبش نخرند، لاجرم دوغبای خوش نخورند (3)

در این بیت منظور نظامی از "ترکی‌ام"، ضمن معرفی خود به عنوان ترکی که سخنان ترکانه (حکیمانه)، روشنگرانه و خردمندانه برای مردم دارد، امّا، در اجتماعی که تاریکی فکر (حبش) بر آن حاکم است، این سخنان خریداری ندارد، گله‌مند است!

شاعر گنجه در شرفنامه (خردنامه اسکندری) به وسعت جمعیت ترکان در جغرافیای آن زمان نیز اشاره ای دارد:

ز کوهِ خزر تا به دریای چین، همه تُرک بر تُرک بینم زمین (4)

یعنی از کوه های قفقاز گرفته تا دریای چین محل سکونت ترکان است. شاعر قدرت، مهارت و برتری ترکان را نیز بدین گونه شرح می دهد :

به پیکان تُرکانِ این مرحله، توان ریخت بر پای روس آبله (5)

یعنی باتوانایی و تیر سهمگین ترکان، روس ها را می توان مغلوب خود کرد.

پاورقی:

(2) کلیات دیوان حکیم نظامی گنجوی به کوشش و ویرایش: کاظم عابدینی مطلق، انتشارات آدینه سبز، سال چاپ 1391موضوع: هفت گنبد (هفت پیکر)- بهرام نامه، ص: 645

(3) همان کتاب، موضوع هفت گنبد- بهرام نامه ، ص: 572

(4) همان کتاب، موضوع: شرفنامه، ص: 995

(5) همان کتاب، موضوع: شرفنامه، ص : 996