نمونه هم خانوادگی و اشتقاقی واژگان در زبان ترکی

در زبان قاعده مند و قاعده مند ترکی می توان بسیاری ازکلمات همریشه و هم خانواده را کشف کرد که به لحاظ محتوایی به هم وابسته و مکمل همدیگر هستند.

وقتی می گوییم یک زبان قاعده مند است و زبان دیگر چنین نیست این قانون مند و قاعده مند بودن یا نبودن زبان، به چند فاکتور بستگی دارد که یکی از این دلایل، ریشه واژگان آن زبان است. در زبان تورکی و عربی واژگان از ریشه و اصل و نصب برخوردارند. مثالها :
فارسی = خورشید، یکروزه ، روزانه، روزنامه، حشره یک روزه، نیم روز، نیمه آفتابی، جنوب، روز، آفتاب
ترکی = گون ، گونلوک ، گونده لیک ، گونده جه ، گون اورتا ، گوناز ، گونئی ، گوندوز ، گونش

فارسی = آینه ، عینک، نگهبان، منتظر بودن ، زیبا ، چشم
ترکی = گؤزگو ، گؤزلوک ، گؤزتچی ، گؤزتله مک ، گؤزل ، گؤز

فارسی = ماه ، هاله ماه ، ماهواره ، آیین ، خرس ، ماه وش ، ماهانه ، مهتاب ، روشن ،آئینه
ترکی = آی ، آیلین ، آیسال ،آیین ، آیی ، آیسان ، آیلیق ، آیاز ، آیدین ، آینا

فارسی = گلشن ، خنده ، زمین خشک ، مضحکه ، لطیفه ، گیلان ، گل ، بخند
ترکی = گولشن ، گولوش ، گولاز ، گولونج ، گولمه جه ، گولن ، گول ، گول

فارسی = صبح ، سحری ، ستاره صبحگاهی ، شبنم ، آشنا ، شناختن ، خدا
ترکی = دان ، اوباشدان ، دان اولدوزو ، دانسو ، تانیش ، تانیماق ، تانری

فارسی = فرزند ، فرزندان تنی ، بزغاله ، فرزندان ، پسرک ، جوانمرد
ترکی = اوغ ، اوغداش ، اوغلان ، اوغوز ، اوغلان ، اوغول

فارسی = گلوله ، آبگیر ، هواکش تنور ، گوی دایره ای ، منفذ آب ، دایره ، مجموعه
ترکی = گولله ، گؤل ، گولفه ، گیلله کان ، گیلیف ، گیلدیر ، گیل

فارسی = سبزه زار ، زندگی ، زندگانی ، زندگی می کند ،زنده باش ، سبز ، تر
ترکی = یاشیللیق ، یاشاییش ، یاشام ، یاشاییر ، یاشا ، یاشیل ، یاش

فارسی = در ، جلو ف توسری ، قابلمه ؟؟؟ ، پوستر ، ظرف ، در
ترکی = قاپی ، قاباق ، قاپاز ، قابلاما ، قابیق ، قاپ ، قاپاق

فارسی = جعلی ، مهمان ، قنداق؟؟؟ ، همسایه ، فرود بیا ؟؟
ترکی = قوندارما ،قوناق ، قونداق ، قونشو ، قون

فارسی = گوی ، اجتماع ، گرد ، لنگ ، توپ انداز ،جمع ، غوزک پا ، خاک ، جمع کردن
ترکی = توپ ، توپلانتی ، توپول ، توپال ، توپچو ، توپلوم ، توپوق ، توپراق ، توپلاماق

نکته : درعربی به کلماتی هم خانواده می گویند که ازیک ریشه گرفته شده باشند و حرف های اصلی آنها پشت سرهم بیایند. کلمات هم خانواده درعربی از نظر معنی به هم نزدیک هستند و دربیشتر مواقع  سه حرف مشترک دارند . مانند: رابط - مربوط - ارتباط - ربط / عجله - عجول - عاجل و تعجیل

 ولی در فارسی ملاک هم خانواده بودن کلمات بن ماضی و مضارع است .کلمه هایی که بن ماضی و مضارع یکسانی داشته باشند با هم هم خانواده هستند . مانند : دانش - دانا - دانشمند - دانا و نکته دان

بعضی  از کلمات هم خانواده ها درزبان فارسی بن فعلی ندارند . مانند : گل زار - گلستان - گل خو - گلدان - گلنوش - و گل رخ/ هنرور - هنرمند - هنر دوست - هنری و باهنر