کتیبه ترکی حرم امام علی (ع) در نجف سروده شده به سفارش نادر شاه
اشاره : ایوان نجف یکی از شاهکارهای هنر معماری اسلامی به دستور صدام ملعون و به علت کینه و نفرت او از ایرانیان دستور داده بود تا تمام ابیات فارسی و ترکی ایوان نجف از محل ایوان خارج و به جای آن خشت های طلا نصب گردد. تقریبا دوسالی میشود که به دستور حضرت آیت الله سیستانی کار تعمیر و جایگزینی اشعار شروع و کار آن به ستاد بازسازی عتبات استان خوزستان واگذار شد. در تصویر زیر که تصویر قبل از بازسازی ایوان محل اشعار فارسی و ترکی را مشخص شده است و در ادامه میتوانید اشعار ترکی ایوان را هم مطالعه کنید.
در تصویر بالا از فلش قرمز رنگ سمت راست تا فلش قرمز رنگ سمت چپ کتیبه ای افقی مشهود است ، که پس از بازسازی کتیبه ای مزین به اشعار ترکی نصب گردیده است.
این شعر ترکی سروده شده به سفارش نادر شاه٬ با آب طلا و شنگرف نوشته شده و بر سر در ورودی٬ در بالای ایوان حرم حضرت علی (ع) در نجف نصب شده است. سراینده شعر٬ شاعر و ریاضیدان میرزا عبدالرزاق تبریزی جهانشاهی متخلص به نشئه و یا نشاء است که از احفاد سلطان جهانشاه قاراقویونلو٬ برجسته ترین حاکم دولت ترکی- قاراقویونلو می باشد. در باره وی در منابع گوناگون ملاحظات و اطلاعات فراوانی وجود دارد. نسخه هایی چند از دیوان ترکی وی در مراکز مختلف٬ تبریز٬ استانبول٬ تهران و … موجود است.
تاریخ مطلا ساختن روضه متبرکه حضرت علی(ع) که حسب الامر بزبان ترکی گفته شده است. (بویروق اوزره تورکجه سؤیلهنهن٬ ایدیز علی(ع) نین قوتسال یاتیرینین قیزیلا توتولما ایلایگونو. م.ب ) تصویر زیر کتیبه ترکی را پس از بازسازی نشان میدهد.
کتیبه ترکی حرم حضرت علی (ع) در نجف سروده شده به سفارش نادر شاه
توضیح : شعرها را با استفاده از منابع مختلف و همراه با الفبای لاتینی ترکی باز نوشتیم. هنگام بازنویسی اشعار ترکی٬ رسم الخط لاتین را صرفا جهت تلفظ صحیح کلمات ترکی بکاربرده و اعمال نموده ام. رسم خط عربی یا فارسی به جز چند مورد اختلاف٬ همان رسم الخط ترکی مصوبه سمینار اورتوگرافی است. ازجمله این موارد اختلاف عبارتند از:
الف- نشان دادن کسره فارسی در ترکیبات صفت و موصوف و یا مضاف و مضاف الیه به صورت “-ی٬ -i”. یعنی در جملات ترکی “تخت خلافت” را به شکل “تخت-ی خلافهت Təxt-i xəlafət ” نشان میدهم و نه “تخت-خلافت”.
ب- نشان دادن “و” (o) در شعر به صورت “–و٬ -u”. یعنی “تاج و تخت” در متون ترکی را به صورت “تاج-و تخت٬ Tac-utəxt ” نشان میدهم.
پ- و نکته آخر اینکه همه کلمات بیگانه اعم از اروپایی و فارسی و عربی٬ مانوس و یا نامانوس٬ در متون ترکی حتی المقدور به طور یکسان با الفبای فونئتیک نوشته می شوند. یعنی به جای “خدا”٬ “اقبال” و “مهر”٬ به ترتیب “خودا”٬ “ایقبال” و “مئهر” نوشته می شود.
این کتیبه را نادرشاه دربارگاه حضرت علی (ع) در نجف قصیده ای با آب طلا و شنجرف نویسانده و بر سر در ورودی در بالای ایوان حرم حضرت علی (ع) در نجف نصب شده است.
سراینده شعر٬ شعر ترکی این کتیبه شاعر و ریاضیدان میرزا عبدالرزاق تبریزی جهانشاهی متخلص به نشئه و یا نشاء است که از احفاد سلطان جهانشاه قاراقویونلو٬ برجسته ترین حاکم دولت ترکی- قاراقویونلو می باشد. در باره وی در منابع گوناگون ملاحظات و اطلاعات فراوانی وجود دارد. نسخه هایی چند از دیوان ترکی وی در مراکز مختلف٬ تبریز٬ استانبول٬ تهران و … موجود است.
تاریخ مطلا ساختن روضه متبرکه حضرت علی(ع) که حسب الامر بزبان ترکی گفته شده است. (بویروق اوزره تورکجه سؤیلهنهن٬ ایدیز علی(ع)نین قوتسال یاتیرینین قیزیلا توتولما ایلایگونو. م.ب)
شه-ی جم حیشمهت-ی دارا درایهت، نادیر-ی دؤوران
Şəh-i cəm hişmət-i Dâra dərayet، Nâdir-i dövran
کی تخت-ی دئولهت-ی جمشیده واریثدیر جاهان اوزره
Ki təxt-i dövlət-i Cəmşid’ə vârisdircahan üzrə
بدهخشان لعل-و عوممان اینجیسین وئرمیش خراجیندا
Bədəxşan lə’l-uUmman incisin vermiş xəracında
گونهش تک حؤکمو نافیذ، موتتهصیل دریا و کان اوزره
Günəş tək hökmü nâfiz müttəsil dərya vü kân üzrə
چکیلمهز کهکهشانین یایی تک نققاش اگهر چکسین
Çəkilməz kəhkəşânın yayı tək nəqqaş əgərçəksin
میثال-ی قوووهت-ی بازو-یی ایقبالین کمان اوزره
Misâl-i quvvət-i bazu-yiiqbalın kəman üzrə
بولهند ایقبال اولان، اعدالارین دا سربولهند ائیلهر
Büləniqbal olan ə’daların da sərbülənd eylər
موکهررهر ائیلهمیش دوشمهنلهرین باشین سینان اوزره
Mükərrər eyləmiş düşmənlərin başın sinan üzrə
عهیار-ی خالیص-ی کانینی، ائدیبدیر گون کیمی رؤوشهن
Əyar-i xalis-i kanını، edibdir günkimi rövşən
قضا جریان ائدیب، فرمان کمان-ی عیزز-و شان اوزره
Qəza cəryan edibfərmân-i izz-u şân üzrə
کی لازیمدیر علی(ع)نین رؤوضه-یی پاکین طلا ائتمهک
Kilâzimdir Əlinin rövzə-yi pâkın təla etmək
مونهووهردیر مقام-ی مئهر داییم آسیمان اوزره
Münəvvərdir məqâm-i mehr dâyim âsiman üzrə
زئهی نام-ی هومایون، کیم یازاندا کاتیب-ی قودرهت
Zehi nâm-i humayun kim yazanda kâtib-iqudrət
گرهک توغرا-یی بسم الله چکسینلهر نیشان اوزره
Gərək tuğra-yi bismillâhçəksinlər nişan üzrə
او کؤوکهب کیم کی افلاک-ی خلافهت ایچره انوارین
O kövkəbkim ki əflâk-i xəlafət içrə ənvarın
سالیب چرخ-ی چاهارومدان زمین اوزره، زامان اوزره
Salıb çərx-i çaharumdan zəmin üzrə zaman üzrə
اولور مرآت دینین صئیقهلی٬ دئولهت بو اوزدهندیر
Olur mər’at dinin seyqəli dövlət buüzdəndir
قضا تخت-ی خلافهت رسمین ائتمیشدیر جاهان اوزره
Qəza təxt-i xəlafətrəsmin etmişdir cahan üzrə
ووجود-ی تخت اوچون عیللهت گرهک ناچار چار اولسون
Vucud-i təxt üçün illət gərək nâçar çâr olsun
موهخخهر عیللهت-ی غایی اولور ظاهیر عهیان اوزره
Müəxxər illət-i qâyi olur zahir əyan üzrə
سن اول کامیل باهادیرسان٬ گیرامیسهن کی حاققیندا
Sən ol kâmil bahadırsangirâmisən kihaqqında
دئمیش هر جؤوههری٬ بیر قییمهت-ی ناقیص٬ گومان اوزره
Demiş hərcövhəri bir qiymət-i naqisgüman üzrə
شها! بی ایختییارام مدح-ی شاههنشاه-ی دؤورانه
Şəha biixtiyâram mədh-i şâhənşah-i dövrânə
بو اوزدهندیر موکهررهر ائیلهرهم جاری زبان اوزره
Bu üzdəndir mükərrər eylərəm câri zəbanüzrə
دلیل-ی شؤوکهتی بسدیر همین نام-ی هومایونی
Dəlil-i şövkəti bəsdir həminnâm-i humayuni
معانی لفظدهن ظاهیر اولور لؤوح-ی بهیان اوزره
Məâni ləfzdənzâhir olur lövh-i bəyan üzrə
دئییلدیر کهکهشان تسخیر اوچون عزم ایلهییب گویا
Deyildir kəhkişan təsxir üçün əzm eyləyib guya
کمهند-ی هیممهت-ی والاسین آتمیش آسیمان اوزره
Kəmənd-i himmət-i vâlâsın atmış âsiman üzrə
ائدیب ایجاد چون صانیع، بو شاههنشاه-ی دؤورانین
Edib icâd çün Sân’I bu şâhənşah-idövranın
حوصول-ی مقصهدین فرمانینا توأم جهان اوزره
Husul-i məqsədin fərmanınato’əm cahan üzrə
ریضا وئردی اونا سولطان-ی روم ایسکهندر-ی ثانی
Riza verdiona Sultan-i Rum، İskəndər-i Sâni
کی واجیبدیر دوعا-یی دئولهتی، ایسلامییان اوزره
Ki vâcibdir dua-yi dövləti İslâmiyan üzrə
زئهی شؤوکهت کی گر کوففار ایلهن عزم ائیلهسین رزمه
Zehi şövkət ki gər küffâr ilən əzm eyləsinrəzmə
چکهرلهر میننهت-ی شمشیرینی باش اوسته، جان اوزره
Çəkərlər minnət-işəmşirini bâş üstə cân üzrə
صلاح-ی دئولهتینی ایستهیهن بغداد والیسی
Səlah-idövlətini istəyən Bəğdad valise
چالیب ایتمام اوچون سعی ایله دامانین مییان اوزره
Çalıb itmam üçün sə’y ilə damanın miyan üzrə
او صاحیب جاه کیم ذیکر ائتسهلهر نام-ی گیرامیسین
O sâhib câh kim zikr etsələr nâm-igiramisinin
ائدهرلهر حمد اسما ایلهن، جاری زبان اوزره
Edərlər həmd əsmâilən câri zəban üzrə
بو خئیر امرین موههییا اولدو چون اسباب-ی ایتمامی
Bu xeyrəmrin muhəyya oldu çün asbab-i itmamı
ریضا-یی پادیشاه-ی تاجبهخش-ی کامران اوزره
Riza-yi pâdişah-i tâcbəxş-i kâmran üzrə
زر-ی نابین عهیارین ائتدی اؤز ایخلاصی تک شاهد
Zər-i nabın əyarın etdi öz ixlası tək şahid
مویهسسهر نقد-ی جان ایلهن، موعادیل ایمتاحان اوزره
Müyəssər nəqd-i can ilən muadil imtahanüzrə
ملاییک اولدولار همدهست-ی اوستادان-ی چابوک دست
Məlayik oldular həmdəst-iustadan-i çabukdəst
طلادان آسیمان ایجاد اولوندو آسیمان اورزه
Təladan âsimanicad olundu âsiman üzrə
ضریح اوزره مونهووهر گونبهد-ی خورشید خاصییهت
-Zərih üzrə münəvvər günbəd-i xurşid xâsiyyət
سانیرسان قوببه-یی یاقوت-ی احمهردیر جینان اوزره
Sanırsan qübbə-yi yâqut-i əhmərdir cinan üzrə
گؤیول پرواز ائدیب سر طووق-ی زررینین خهیال ائیلهر
Göyül pərvaz edib sərtovq-izərrinin xəyâl eylər
کی آچمیش بال٬ طاووس-ی بئهئشتی آشییان اوزره
Ki açmış bâltâvus-i beheşti âşiyan üzrə
مواذذین بولبول-ی تسبیح خان-و صحن٬ گولشهندیر
Müəzzin bülbül-i təsbihxân-u səhn gülşəndir
قیزیل گول دستهسی، گول دستهلهر باغ-ی جنان اوزره
Qızıl gül dəstəsigüldəstələr bâğ-i cənan üzrə
تمهننا-یی سلاطیندیر٬ اوزون سورتمهک بو درگاها
Təmənna-yi səlâtindir üzün sürtmək budərgâha
زئهی رفعهت کی ایستهر صدر دوشسون آسیتان اوزره
Zehi rəf’ət ki istərsədr düşsün âsitan üzrə
دئیهرکهن عقل-ی ظاهیربین منه شول قوببهدیر گویا
Deyərkən əql-i zâhirbin mənə şol qübbədir guya
کی اولموشدور طلا-یی نابیله زررین جاهان اوزره
Ki olmuşdur təla-yi nâb ilə zərrin cahan üzrə
جهوابیم “نشئه “اولدو مورهصصهع تاریخ-ی ایتماما
Cəvabım Nəş’ə oldu mürəssə târix-iitmama
ادهب بیل مئهر! ساکین دور! موطاف-ی اینس-و جان اوزره
Ədəb bil Mehr! Sâkin dur! Mutaf-i ins-u can üzrə
منبع : زبان و ادبیات ترکان خراسان، اسماعیل سالاریان
ثبت جهانی سیمرغ پرنده افسانه ای تورکان آزربایجان...
برچسب : نویسنده : salariyan بازدید : 211